Hoofdstuk 4
Twisten met Castilië
4.1 Pedro I (1357-1367); tien jaar vrede
Geschreven door Arnold van Wickeren
Pedro bestijgt in 1357 als Pedro I de troon. Hij zal tien vreedzame jaren over Portugal regeren. In zijn buitenlandse politiek staat hij aan de zijde van zijn neef Pedro `o cru’ (de Wrede), koning van Castilië in diens strijd tegen zijn rivaal Enrique de Trastámara. Pedro is een typisch middeleeuwse figuur, half gek, wreed en lichtzinnig, maar desondanks geliefd bij het volk. Hij wordt gevreesd door de adel, hoewel hij weinig tegen de edelen onderneemt. In zijn tegen de kerk gerichte maatregelen zit weinig lijn en zijn optreden is grillig en vaak door persoonlijke sentimenten bepaald. Pedro tracht de drie moordenaars van zijn geliefde Inês de Castro in handen te krijgen. In 1360 lukt hem dit met twee: Álvaro Gonçalves en Pedro Coelho. Zij worden in Santarém geëxecuteerd. Overigens is Pedro, na de moord op zijn geliefde allerminst ontroostbaar; zijn favoriet is nu Teresa Lourenço, wier zoon João, de stichter van het Huis Aviz, in 1358 geboren wordt. In 1363 benoemt Pedro zijn zoon tot grootmeester van de religieus-militaire Orde van Calatrava. Hiermee geeft hij een aanzet tot `nationalisering’ van deze orde. Pedro’s vader, Afonso IV, heeft de benoeming van plaatselijke rechters aan zich getrokken en het toezicht op de rechtsbedeling voor de kroon gemonopoliseerd. Pedro zet dit beleid voort, omdat hij een bijzon-dere belangstelling heeft voor de rechtsprekende taak van de koning. Door de veelheid van wetten en het ontbreken van een codificatie is de rechtsbedeling geen eenvoudige zaak.
Het familie- en erfrecht, alsmede bepalingen inzake woeker en rente zijn geregeld in vijf wetboeken van het Canonieke Recht: het Decree van Gratian, de Decretals van paus Gregorius IX (1227-1241), het Liber Sextus van paus Bonefatius VIII (1294-1303), de Clementinae van paus Clemens V (1305-1314) en de Extravagants van paus Johannes XXII (1316-1334). De interpretatie van het Canonieke Recht vindt plaats aan de Universiteit van Coimbra. Ook de concor-daten gesloten met de Heilige Stoel en pauselijke brieven, waarvan overigens vele falsificaties in omloop zijn, vormen rechtsbronnen. In een poging het in omloop brengen van falsificaties tegen te gaan en om meer rechtvaardigheid te bereiken, verbiedt Pedro in 1361 de publicatie van deze brieven zonder zijn toestemming. Naast de drie genoemde rechtsbronnen hanteert Pedro de op het Romeinse Recht stoelende Castiliaanse wetboeken: de Fuero Real en Partidas, die koning Dinis al vroeg in het Portugees heeft laten vertalen. Er is ook wetgeving van eigen bodem; de vele forais die door de verschil-lende koningen zijn uitgevaardigd en die een plaatselijk karakter hebben. Bij de rechtsbedeling dient tenslotte ook rekening te worden gehouden met plaatselijke gewoonten en tradities. De eerste – nog onvolledige – codificatie zal pas tegen het einde van de 14e eeuw tot stand komen in het Livro das Leis e Posturas. Pedro stelt corrupte rechters aan de kaak en ontslaat onbekwame advocaten. Hij gelast de verkiezing van nieuwe magistraten, de vereadores die de rechters behulpzaam moeten zijn. Hij stelt ook een nieuwe rechter aan die het toezicht heeft op testamenten en legaten. De uitspraken van Pedro zijn dikwijls overdreven streng en wreed. Pedro I verwerft zich de bijnaam `O Justiceiro’. Geheel in tegen-spraak met het voorgaande zijn de uitgelaten feesten aan het hof. Pedro tracht het buitenlandse geld in Portugal te vervangen door eigen goud en zilvergeld: dobras, torneses, en dergelijke, hetgeen Afonso III in 1248 ook geprobeerd heeft. Ofschoon Pedro’s zoon en opvolger Fernando doorgaat met het slaan van eigen Portugese munten, verdwijnen deze al snel uit de omloop. Als Pedro in 1367 sterft, wordt hij verenigd met zijn geliefde Inês de Castro. Hun graftomben in Alcobaça zijn meesterwerken van renaissance beeld-houwkunst. De liefdesgeschiedenis van Pedro en Inês de Castro heeft kroniekschrijvers, romanciers en dichters meer dan vijf eeuwen geïnspireerd.