Geschiedenis van Portugal en van de Portugezen overzee. DEEL 2.

In de `Verantwoording’ van Deel I van dit werk is uitvoerig ingegaan op de wordingsgeschiedenis van dit boek en op de bij het schrijven daarvan gevolgde werkwijze. Hier zij slechts vermeld, dat gedetailleerde deelstudies overwogen zijn, maar dat tenslotte het oorspronkelijke onderwerp gehandhaafd is. Deze is, de gehele geschiedenis van Portugal, met een sterk accent op de heroïsche tijdvakken van ontdekkingen, veroveringen en tenslotte de strijd om het behoud van verworven posities, tegen vooral de Hollandse belagers. Gelet op het brede karakter van het boek en mijn leeftijd (1935) zou het werk niet voltooid kunnen worden als bij ieder deelonderwerp de oorspronkelijk literatuur en vrijwel alles wat daarna aan studies over dat onderwerp gepubliceerd is, zou worden betrokken. Er is daarom uitsluitend gebruikgemaakt van secundaire literatuur, met dien verstande dat per deelonderwerp, naast andere werken, het best gedocumenteerde boek is, of de best gedocumenteerde boeken zijn, geraadpleegd. De selectie van deze werken is geschied aan de hand van de bibliografie en de verantwoording in daarvoor geraadpleegde boeken. Een daarbij ondervonden probleem is, dat sommige boeken in geen enkele Nederlandse bibliotheek worden aangetroffen. Dit zou de reden kunnen zijn dat een bepaald werk node gemist wordt. In ieder deel is, per hoofdstuk of deel daarvan, aangegeven welke werken zijn geraadpleegd. In het laatste deel zal een volledige lijst van geraadpleegde literatuur worden opgenomen. Er wordt gestreeft naar delen van circa tweehonderd pagina’s tekst. Hoeveel delen dat bij leven en welzijn zal opleveren, is nog niet te zeggen.

Omdat dit boek berust op literatuurstudie en niet op bronnenonderzoek, zal de lezer over het algemeen niet de eigen mening van de schrijver aantreffen. In belangrijk geachte gevallen, waarin door de onduidelijkheden of tegenstrijdigheden in de oudst beschikbare bronnen, ruimte is voor verschillende interpretaties, zijn de verschillende opvattingen van historici naast elkaar vermeld. Soms is, beargumenteerd, gekozen voor een bepaalde opvatting. Het boek bevat geen noten, omdat het geen proefschrift is en omdat het ontbreken van noten de leesbaarheid vergroot.

De `Inleiding’ geeft een beknopte samenvatting van Deel I, voorzover relevant voor de lezer van Deel II. Bij het schrijven zijn drie nieuwe werken gebruikt. Het belangrijkste boek is het eerste deel van Immanuel Wallersteins werk The Modern World-System, met de ondertitel Capitalist Agriculture and the Origins of the European World-Economy in the Sixteenth Century. In dit boek worden de oorzaken van de Europese expansie in de 15e eeuw en de Portugese leiding daarbij, bij wijze van aanloop tot het eigenlijke onderwerp van het boek, in een breed perspectief geplaatst. Het tweede boek is Congo to Cape van Eric Axelson, waaraan enige saillante bijzonderheden werden ontleend, die in de samenvatting zijn verwerkt. Hetzelfde geldt voor het derde boek: Portugal e o Mar, Viagens pelos Descobrimentos van Rui Rasquiho en Jorge Barros, dat in 1983 in opdracht van de Raad van Europa geschreven ter gelegenheid van de XVII Exposição Europeia de Arte, Ciência e Cultura en dat in een kort bestek een uitstekende samenvatting geeft.

Nadat bij de verschillende hoofdstukken/paragrafen de literatuur is vermeld, toevoegen: wanneer uit de vermelde literatuur geciteerd wordt, of er anderszins naar verwezen wordt, is kortheidshalve slechts de achternaam van de auteur vermeld. Veel geraadpleegde auteurs citeren veelvuldig uit, of beroepen zich op klassieke Portugese kronieken. Voorzover deze citaten of standpunten in dit boek zijn overgenomen, is daarbij ook slechts de achternaam van de kroniekschrijver vermeld, terwijl de kroniek en andere relevante zaken uit onderstaande opsomming blijken.

1.1. Het begin van de maritieme expansie