Hoofdstuk 1
De opkomst en bloei van Macau
1.1 Een nieuw centrum voor Sino-Portugese handel
Geschreven door Arnold van Wickeren
Macau is door zijn gunstige ligging, zijn heilzame klimaat, zijn schilderachtige landschap en meer nog nu het gaat worden bewoont door een ondernemende bevolking zeer geschikt om snel uit te groeien tot een positie van een Sino-Portugees handelscentrum. Naast de genoemde factoren is er nog een zeer belangrijke die aanvankelijk aan de aandacht van veel geleerden was ontsnapt. Dat is dat de Chinese wet Chinese onderdanen onder bedreiging van de doodstraf verbiedt naar het buitenland te zeilen. Zij mogen wel als zij een officiële licentie bezitten, handeldrijven langs de Chinese kust. Het wettelijk verbod weerhoudt Chinese onderdanen ervan met de Portugezen te wedijveren; deze laatsten monopoliseren in Kwangtung de Chinese buitenlandse handel. Het is handelaren uit andere landen geenszins verboden in China handel te drijven, maar aangezien de Lusitaniërs de zeeroutes in Oost-Azië en dan vooral de route tussen Macau en Japan beheersen, zijn zij hun concurrenten de baas. De herhaalde afkondiging van de wet die Chinezen verbiedt met Chinese handelswaar naar het buitenland te zeilen, met het oogmerk de piraterij te bestrijden, is telkens weer een klap voor de Chinese buitenlandse handel. Deze komt in handen van buitenlanders, terwijl de strenge toepassing van de wet door mandarijnen vreedzame kustbewoners ervan weerhoudt handel te drijven, terwijl kwaadwillige elementen langs de gehele onbewaakte kust naar zee kunnen ontsnappen.
Het verbod met handelswaar naar het buitenland te zeilen geldt niet voor de bewoners van Fukien. Chinese handelaren uit deze provincie onderhouden een levendige handel met Manila, Patani en vele andere plaatsen en met Japan. Deze handel is zo belangrijk dat tijdens de regering van keizer Wan-li (1573-1619) een officiële markt wordt geopend in Yüeh-kang in de prefecture van Changchow.
De belasting die deze markt opbrengt bedraagt meer dan 20.000 taëls per jaar. Dit bedrag is bestemd voor het provinciale leger. Het feit dat de Fukienezen wel in het buitenland mogen handeldrijven is te danken aan de met een zege bekroonde strijd tegen onderkoning Chu Huan1. Geen van diens opvolgers waagt het op te nemen tegen de machtige bourgeoisie. De vrijheid van handel maakt de havensteden van Fukien zeer welvarend. De bewoners van Fukien zijn niet alleen bekwame handelaren, maar ook goede kolonisten. Als de druk van de bevolking te groot wordt, vestigen zich steeds meer Fukienezen in de Filippijnen, op Java en Sumatra en in andere delen het latere Indonesië.
De snelle opkomst van Macau is daaraan te danken dat de Chinezen de handel met het buitenland weren uit Canton en het Chinese handelaren verboden is naar het buitenland te reizen. De Chinese autoriteiten zijn verbaasd over de snelle groei en bloei van Macau, dat spoedig Canton overtreft. Zij weten niet goed raad met deze vreemdelingen; er zijn tijden dat zij zeer genereus worden behandeld en waarin zij gunsten genieten, terwijl zij in andere tijden aan de grootste beperkingen worden onderworpen. In 1557 vestigen de eerste Portugezen zich permanent in Macau en drie jaren later krijgt de plaats een voorlopig bestuur, dat bestaat uit een Capitão da Terra, een Ouvidor, de belangrijkste vertegenwoordiger van de Kroon in Macau, en een bisschop. De Capitão-mor da Viagem da China e do Japão van de koninklijke vloot die periodiek Macau aandoet op weg naar of van Japan krijgt ook een aandeel in het bestuur. In 1582 zal het voorlopige bestuur worden vervangen door een bestuur dat is gebaseerd op verkiezingen. Stemgerechtigd zijn gehuwde Portugese mannen die zich in Macau gevestigd hebben. Het resultaat van de verkiezing moet worden bevestigd door de capitão-geral in Goa. Naast enige opperofficieren zijn er twee Juizes, drie Vereadores, en een Procurador. De Juizes, de Vereadores en de Procurador hebben zitting in de Senado da Câmara, maar de Provedor-mor da fazenda heeft daarin geen zitting. De Juizes voeren de opdrachten van de Senado da Câmara uit als deze in overeenstemming zijn met de wetten en regels; zij beslissen ook over burgerlijke en strafzaken. Van hun beslissingen staat beroep open bij de hoogste rechter van Macau of bij de Mesa de Relação in Goa. De Procurador onderhoudt de contacten met de autoriteiten van Hsiang-shan (Xiangshan), het district waarin Macau ligt. De relatie tussen de Chinese regering in Peking (Beijing) en de jonge kolonie van vreemdelingen is lange tijd onzeker. De Portugese missie die in 1565 tribuut wil brengen aan de Zoon des Hemels wordt niet ontvangen. Als de snelle groei van Macau doorzet bouwen de Chinezen in 1574 op de isthmus die Macau met het vasteland verbindt een muur met daarin een poort. De poort wordt bewaakt door een afdeling soldaten, die alleen bewoners van Maucau doorlaten die over een officiële Chinese pas beschikken.
In 1582 worden de capitão, de ouvidor en de bisschop van Macau door de nieuwe onderkoning van de provincies Canton en Kwang-se (Guangxi) uitgenodigd om hem te komen uitleggen dat zij het recht bezitten de kolonie te regeren. Als dit niet leidt tot bevredigende antwoorden wordt een delegatie naar de onderkoning gezonden. De delegatie bestaat uit Matthias Penella, een Juize, een oude en ervaren man die zeer goede betrekkingen met de mandarijnen onderhoudt, Michele Ruggieri, een Italiaanse jezuïet, die waarschijnlijk wordt vergezeld door een confrater. Het drietal reist naar Chao-ch’ing-fu (Zhaoqing), waar de onderkoning op dat moment verblijft. De delegatie heeft schitterende giften meegebracht, zoals fluwelen stoffen, spiegels, zijden kleding, kristal en enige in Europa vervaardigde goederen, alles bijeen ter waarde van 4.000 cruzados. De geschenken vallen zozeer in de smaak van de onderkoning dat deze verklaart dat “de vreemdelingen onder de wetten van het keizerrijk vallen en dat zij in Macau mogen blijven wonen”. Met deze woorden heeft Macau de status van een Chinese vazalstad gekregen, waarmee een einde is gekomen aan de onduidelijke status van de stad.
1 Zie § 3.2 van deel XII